မွန်ပြည်နယ်သည် မြန်မာနိုင်ငံ၊ တောင်ဘက်ပိုင်းမှာ တည်ရှိပြီး သဘာဝအလှအပများ၊ ဘုရားပုထိုးစေတီများ၊ ယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ်များနှင့် ဒေသခံတိုင်းရင်းသား ညီအစ်ကို မောင်နှစ်မများ၏ ရိုးရာဓလေ့ ဖော်ရွေပျူငှာမှုများနှင့် ပြည့်နက်နေသည့် ပြည်နယ်တစ်ခုဖြစ်သည်။ မွန်ပြည်နယ်သည် ပင်လယ်နှင့် နီးကပ်စွာ တည်ရှိ၍ အပူပိုင်းရာသီဥတုရှိပါသည်။ မော်လမြိုင်မြို့သည် မွန်ပြည်နယ်၏ မြို့တော်ဖြစ်သည်။ မြောက်လတ္တီတွဒ် ၁၆.၂၉၊ အရှေ့ လောင်ဂျီတွဒ် ၉၇.၃၈၊ တွင် တည်ရှိပြီး၊ ပြည်နယ်ရုံးများစိုက်ရာမြို့ဖြစ်သည်။ ဧရိယာ ၈၄.၄၈ စတုရန်မိုင်ကျယ်၀န်းပြီး ရပ်ကွက်(၂၈) ရပ်ကွက် ကျေးရွာအုပ်စု(၁၃)စု ကျေးရွာပေါင်း(၃၂)ရွာ ဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားပါသည်။ မော်လမြိုင်မြို့သို့ မော်တော်ကား၊ မီးရထား၊ လေယာဉ်တို့ဖြင့် လွယ်ကူစွာ လာရောက်နိုင်ပါသည်။ မော်လမြိုင်မြို့မှ အခြားမြို့များသို့ တိုက်ရိုက်သွားရောက်နိုင်သဖြင့် မော်လမြိုင်မြို့သည် ခရီးလမ်းဆုံမြို့လည်းဖြစ်သည်။ မော်လမြိုင်မြို့တွင် ထင်ရှားကျော်ကြားသော ဘုရားစေတီများမှာ ကျိုက်သလ္လံစေတီ၊ ကျိုက်သုတ်စေတီ၊ မဟာမြတ်မုနိဘုရား၊ ရွှေဗျိုင်းဖြူစေတီ၊ တောင်ဝိုင်းဘုရားစသည့်တို့အပြင် တောင်ရိုးတန်းတစ်လျှောက် ဘုရားစေတီများစွာကို ဖူးတွေ့နိုင်ပါသည်။
မျိုးရိုး – မွန်၊ ဗမာ၊ အန်ဂလို-ဗမာ၊ ချင်း၊ ကချင်၊ ကရင်၊ ရခိုင်၊ ရှမ်း၊ ဗမာ-ထိုင်း။
ဘာသာစကား – မွန်၊ ကရင်၊ ဗမာ။
ကိုးကွယ်သည့်ဘာသာ- ဗုဒ္ဓဘာသာ၊ ခရစ်ယာန်ဘာသာ။
ရာသီဥတု – အပူပိုင်းရာသီဥတု။
နယ်နိမိတ် – ကချင်ပြည်နယ်၊ ကပ္ပလီပင်လယ်၊ ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး၊ တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီးနှင့် ထိုင်းနိုင်ငံ။
အကျယ်အဝန်း – ၁၂၂၉၆.၆စတုရန်းကီလိုမီတာ (သို့) ၄၇၄၇.၇စတုရန်းမိုင်။
မြို့တော် – မော်လမြိုင်(မွန်လူမျိုးများနေထိုင်ရာဒေသ)။ လူဦးရေစုစုပေါင်း ၂.၀၅သန်း။
ဆံတော်ရှင်ကျိုက်ထီးရိုးစေတီတော်ကို မွန်ဘာသာဖြင့် “ကျိုက်ဣသီယို” လို့ခေါ်ကြပြီး ကျိုက် (ဘုရား)၊ ဣသိ(ရသေ့)၊ ယို(ရွက်သည်)၊ အဓိပ္ပါယ်မှာ ရသေ့ရွက်ဘုရား လို့အဓိပ္ပါယ်ရသည်။ ကာလရွေ့လျား လာသော် မွန်သံမှမြန်မာသံပြောင်းလဲလာပြီး ကျိုက်ထီးရိုးဟုတွင်လာခဲ့ကြခြင်းဖြစ်သည်။ ကျိုက်ထီးရိုး စေတီတော်သည် ပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင်အထက် (၃၆၁၅ပေ) အမြင့် မှာရှိပြီး ကျိုက် ထီးရိုး တောင်ပေါ်သို့ တောင်တက်ကား၊ကေဘယ်ကားတို့နဲ့ သွားရောက်နိုင်ပြီး တောင်တက် တောလမ်းအတိုင်းခြေလျင်ဖြင့်လည်း သွားရောက်နိုင်ပါသည်။ ခြေလျင်လမ်းမှာ (၇)မိုင်(၂)ဖာလုံရှည်လျားသည်။
ကျိုက်ထိုမြို့နယ် ရှိ ကျိုက်ပေါ်လောဘုရားသည် ဗုဒ္ဓရုပ်ပွားတော်၏ မျက်နှာတော်ပေါ်တွင် မှဲ့ရှင်တည်ရှိနေသောကြောင့် လူသိများကျော်ကြားပါသည်။ မျက်လုံးတော်များသည်လည်း အသက်ဝင်နေပြီး ဒဏ္ဍာရီအရ ဆင်များ၊ မြင်းများဖြင့်လည်း ရွှေ့ပြောင်းရန် ကြိုးပမ်းခဲ့သော်လည်းမရနိုင်ခဲ့ပါ။ ထို့ပြင်ရုပ်ပွားတော်သည် ရေပေါ်တွင်ပေါ်နိုင်စွမ်းရှိပြီး သီရိလင်္ကာအရပ်သို့ လည်း အမြဲမျက်နှာမူနေသည်ဟူ၍လည်း ပြောစမှတ်ရှိပါသေးသည်။
ရွှေစာရံဘုရားကို ဘီစီ၅ရာစုတွင် တည်ထားခဲ့သည်ဟု ယုံကြည်ရပြီး ဘုရားအတွင်း ဂေါတမမြတ်စွာဘုရား၏ သွားတော်လေးစွယ်နှင့် ဆံချည်မျှင်ရှစ်ပင်တို့ကို ဌာပနာထားပါသည်။ များစွာသောရွှေရုပ်ပွားတော်များရှိသည့်အပြင် ကဿ်သပဘုရား၏ မြသပိတ်နှင့် ဂေါဏဂုဏဘုရား ၏ပစ္စည်းများလည်းရှိသောကြောင့် ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်တို့အကြောင်းလေ့လာရန်အတွက် စိတ်ဝင်စား ဖွယ်နေရာတစ်ခု ဖြစ်ပါသည်။
ကျောက်တစ်လုံးတောင်သည် ဝင်းစိန်တောရကျောင်း၏ ညာဘက်မျက်နှာချင်းဆိုင်ရှိ ကျိုက်သလန် တောင်ပေါ်တွင် တည်ရှိပါသည်။ အမြင့်ပေ ၃၀ဝ ရှိသော ထုံးကျောက်ပါးပေါ်တွင် တည်ရှိနေသောကြောင့် စိတ်ဝင်စားဖွယ်ကောင်းလှပါသည်။
ဝင်းစိန်တောရလျောင်းတော်မူဘုရားကြီးသည် ကမ္ဘာ့အကြီးဆုံး လျောင်းတော်မူဘုရားကြီး ဖြစ်ပါသည်။ ၃၀ မီတာမြင့်၍ ၁၈၀ မီတာရှည်ပါသည်။ ဝင်းစိန်တောရ လျောင်းတော်မူဘုရားကြီးသည် ကမ္ဘာ့အကြီး ဆုံးလျောင်းတော်မူဘုရားကြီးဖြစ်ပြီး ဘွဲ့တော်မှာ ဇိနသုခရန်အောင်ချမ်းသာဖြစ်သည်။ အတောင်(၄၀၀)ရှည်လျားသောလျောင်းတော်မူ၏ ကိုယ်တော်အတွင်း၌ အခန်းများဖွဲ့၍ ၅၅၀ ဇတ်တော်များကို ရုပ်လုံးကြွပန်းချီများဖြင့်တန်ဆာဆင်ထားသည်။ ညာလက်တော်တစ်တောင်ဆစ်ခေါက်၍ ဘယ်ဘက်တော်ကိုဘေးဆောင်းလှဲနေသော ကိုယ်တော်ပေါ်ဆန့်ချကာ အလျားလိုက်ဆန့်ထားသော လျောင်းတော်မူစေတီကြီးဖြစ်သည်။
မော်လမြိုင်မြို့၏တောင်ဘက်၆၀ကီလိုမီတာအကွာတွင် တည်ရှိသည်။ အဆိုပါ မီးရထားလမ်းကို (၁၉၄၂-ခုနှစ်)နို၀င်ဘာလမှာ စတင်ဖောက်လုပ်ခဲ့ပြီး (၁၉၄၃-ခုနှစ်) အောက်တိုဘာလတွင် ပြီးဆုံးခဲ့ပြီး မြန်မာချွေးတပ်သား ရှစ်သောင်းကျော်နှင့် နိုင်ငံတကာသုံးပန့်၊ မဟာမိတ် တပ်သားတစ်သောင်းကျော် သေဆုံးခဲ့ရသည်။ လမ်းဖောက်ရာတွင် အစာရေစာမလုံလောက်ခြင်း၊ ရာသီဥတုကြမ်းတမ်းခြင်း၊ နှိပ်စက်ညှင်း ပမ်းခြင်းခံရတာကြောင့်မို့ အသက်ပေါင်းများစွာ စတေးခဲ့ကြရ၍ သေမင်းတမန်မီးရထားလမ်းဟုအမည်တွင်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။
မော်လမြိုင်မြို့သည် မွန်ပြည်နယ် ၏ မြို့တော်ဖြစ်ပါသည်။ ဗြိတိန်အင်ပါယာ၏ ထင်ရှား ကျော်ကြားသော အတိတ်တွင်မြို့တော်လည်းပဲဖြစ်ခဲ့ပါသည်။ ကျော်ကြားသော စာပေအလုပ်များကြောင့်လည်း အထင်ကရ ဖြစ်ပါသည်။ မတူကွဲပြားသော ဗုဒ္ဓဘာသာကိုးကွယ်မှုများနှင့် ကိုလိုနီ ခေတ်ဗိသုကာလက်ရာများသည် ဆွဲဆောင်မှုဖြစ်စေပြီး ဒေသထွက်ကုန်များနှင့် ရိုးရာဓလေ့များ တွင် ပန်းချီများကိုရေးဆွဲထားခြင်းသည်လည်း ဆွဲဆောင်မှုအနေဖြင့် တွေ့မြင်နိုင်ပါသည်။ ကျိုက်သလန်ဘုရားကို အေဒီ၈၇၅ခုနှစ်တွင် တည်ဆောက်ခဲ့ပြီး မော်လမြိုင်မြို့၏ အထင်ကရ နေရာဖြစ်ပါသည်။
ကျိုက်ခမီမြို့သည် မွန်ပြည်နယ်အတွင်းတည်ရှိသော ကမ်းခြေအပန်းဖြေမြို့တစ်ခုဖြစ် ပါသည်။ မော်လမြိုင်မြို့၏တောင်ဘက် ၄၈ကီလိုမီတာအကွာအဝေးတွင် တည်ရှိပြီး နိုင်ငံခြားသားများအတွက် ပင်လယ်ကိုကြည့်ရှုခံစားနိုင်သည့် ကျော်ကြားသော ခရီးစဉ်ဒေသ တစ်ခုဖြစ်ပါသည်။ ကျိုက်ခမီရေလည်ဘုရားသည်လည်း မြို့တွင်းသို့ ဘုရားဖူးများ လာရောက် စေရန်ဆွဲဆောင်နေလျက်ရှိပါသည်။ မပျက်စီးသေးသောဒေသတစ်ခုအဖြစ် မြို့ပြ၏ လူနေထူထပ် မှုများမှကွာဝေးပြီး ရက်အနည်းငယ်နှင့် ငြိမ်းချမ်းခြင်းကို ခံစားနိုင်သော နေရာတစ်ခုဖြစ်ပါ သည်။
မြန်မာနိုင်ငံ၏ ထင်ရှားသော ကမ်းခြေတစ်ခုဖြစ်ပါသည်။ ကျိုက်ခမီမြို့၏ တောင်ဘက်၂၄ ကီလိုမီတာအကွာ သံဖြူဇရပ်မြို့၏ အနောက်တောင်ဘက် ၁၆ကီလိုမီတာအကွာတွင် တည်ရှိပါသည်။
ဘီလူးကျွန်းသည် ကောင်းမွန်စွာထိန်းသိမ်းထားသော ထင်ရှားသည့် မွန်ယဉ်ကျေးမှုကို မြင်နိုင်ရန် လည်ပတ်သင့်သောကျွန်း ဖြစ်ပါသည်။ ဘေးပတ်လည်တွင် ရွာပေါင်း၆၀ တည်ရှိနေသောကြီးမားသည့် ကျွန်းတစ်ခုလည်းဖြစ်ပါသည်။ ကျွန်းပေါ်တွင် အဓိကအသက်မွေးဝမ်း ကျောင်းမှုသည် ရာဘာနှင့်လယ်စိုက်ခြင်းတို့ပင်ဖြစ်ပါသည်။ အိမ်တွင်းလက်မှုလုပ်ငန်းများ အတွက်လည်း အိမ်သဖွယ် ဖြစ်နေပါသည်။ လှေငယ်လေးဖြင့် ဘီလူးကျွန်းသို့ လည်ပတ်ခြင်းဖြင့် နွေးထွေးရင်းနှီးဖော်ရွေသော ဒေသခံလူမျိုးများနှင့် သဘာဝဇီဝမျိုးကွဲများကို လေ့လာခံစားနိုင် ပါသည်။
မော်လမြိုင်မြို့၏ အနောက်မြောက်ဘက်သို့ လှေစီးခရီးတိုလေးဖြင့် ခေါင်းဆေးကျွန်းသို့ ရောက်ရှိနိုင်ပါသည်။ အင်းဝခေတ်တွင် နှစ်စဉ်ခေါင်းဆေးမင်္ဂလာအခမ်းအနားကျင်းပခြင်းကို အစွဲပြု၍ ခေါင်းဆေးကျွန်းဟုခေါ်ဆိုခဲ့ကြပါသည်။ ယခုအခါပျော်ပွဲစားထွက်ရန် အကောင်းဆုံး နေရာတစ်ခုအဖြစ်သတ်မှတ်ထားကြသည်။ နိုင်ငံခြားသားများသည် ပျင်းရိစရာကောင်းသော နေ့တစ်နေ့ကို ၎င်း ကျွန်းပေါ်ရှိ သဘာဝတရားများဖြင့် ကျော်လွန်ဖြတ်သန်းနိုင်ပါသည်။
သထုံသည် လွင်ပြင်များပေါ်တွင်တည်ရှိသော မွန်ပြည်နယ်အတွင်းရှိ မြို့တစ်မြို့ဖြစ်ပါ သည်။ သထုံသည် ဘီစီ၄ရာစုမှ အေဒီ၁၁ရာစုခန့်တွင် သထုံနိုင်ငံတော်၏ မြို့တော်တစ်ခုဖြစ်ခဲ့ပြီး လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း၂၅၀၀ခန့်က ထေရဝါဒဗုဒ္ဓသာသနာတော် စတင်ထွန်းကားခဲ့သည့် မြို့တော် ဟုလည်း ယူဆခဲ့ကြသည်။
ကျိုက်ထီးရိုးဘုရားပွဲတော်သည် သီတင်းကျွတ်လပြည့်နေ့တွင် ဆီမီးများထွန်းညှိ၍ ဘုရားကို ကပ်လှူပူဇော်သော အထူးပွဲတော်တစ်ခုဖြစ်ပါသည်။ လပြည့်ည၌ ဒေသခံများသည် ဘုရားကို ဆီမီး၉၀၀၀နှင့် ပန်းအမျိုးပေါင်း၉၀၀ဖြင့် ကပ်လှူပူဇော်ကြပါသည်။ လပြည့်ကျော် တစ်ရက်နေ့နံနက်ခင်းတွင် သကြားလုံးနှင့် အခြားမုန့်မျိုးစုံကိုလည်း ကပ်လှူကြပါသည်။ ပွဲတော်ကို အောက်တိုဘာလတွင် အမြဲတမ်းကျင်းပသော်လည်း လူနာပြက္ခဒိန်ပေါ်တွင်သာ မူတည်ပါသည်။ အဆိုပါဘုရားပွဲတော်သို့ ဒေသခံနှင့်နိုင်ငံခြားသားထောင်ပေါင်းများစွာ ပါဝင် ဆင်နွှဲကြပါသည်။
သြင်္ကန်ပွဲတော်သည် နိုင်ငံတွင် စိတ်ဝင်စားစရာအကောင်းဆုံးနှင့် ပျော်ရွှင်စရာအကောင်း ဆုံးအချိန်အခါသမယဖြစ်ပါသည်။ သြင်္ကန်ပွဲတော်ကာလအတွင်း လူများသည် တစ်ဦးနှင့်တစ်ဦး ရေလောင်းခြင်းနှင့် အလှဆင်ထားသောစင်မြင့်များပေါ်တွင် မြူးကြွသောသံစဉ်များကို သီဆို တီးမှုတ်ကြပြီး ကခုန်ခြင်းများပြုလုပ်ကြပါသည်။ ယင်းကဲ့သို့သော မင်္ဂလာရှိသည့်နေ့ရက်များ တွင် မြန်မာလူမျိုးများသည်နှစ်သစ်၏အစကို ကောင်းမှုကုသိုလ်များပြုလုပ်ခြင်းဖြင့် စတင်ကြပါသည်။